Sociologen kijken niet in de harten van de mensen. Als ze constateren dat meer welvaart onkerkelijkheid in de hand werkt, dan bedoelen ze niet dat mensen na een salarisverhoging gaan nadenken of ze nog wel naar de kerk zullen gaan. Dat is volgens mij het misverstand dat er speelt in de discussie tussen Anton de Wit en Frank Bosman.
Er is een verband tussen stijgende welvaart en onkerkelijkheid. Dat is trouwens geen modern verschijnsel. De renaissance ontstond in de Italiaanse stadstaten, waar de burgers zelf het bestuur in handen hadden of tenminste economisch onafhankelijk waren.
Ze waren niet meer afhankelijk van hogere aardse machten en zelfs niet meer van bovenaardse. Terwijl de boer afhankelijk was van goed weer om zijn oogst te laten lukken, had de ondernemer in de stad tenminste de illusie dat hij zijn risico’s door zijn eigen handelen kon beperken. De burger had tijd voor cultuur en kon zich gaan verdiepen in kunst en wetenschap.
Het heeft een tijd geduurd voordat de Kerk zich hieraan had aangepast. De reformatie en contra-reformatie waren eigenlijk in wezen allebei een antwoord op de uitdaging die de zelfbewust geworden burger aan de Kerk stelde.
In de jaren zestig van de twintigste eeuw deed zich iets dergelijks voor: sneller en op grotere schaal dan tijdens de renaissance. De oorzaken van de secularisatie liggen mede in de stijgende welvaart. De auto heeft daarin een grotere rol gespeeld dan het Tweede Vaticaans Concilie.
De gezinnen die vroeger braaf naar de kerk gingen (omdat iedereen het deed en omdat er geen alternatief was) gingen nu van hun nieuw verworven vrijheid gebruik maken. In historisch onderzoek van de laatste jaren wordt er steeds vaker op gewezen dat de massale aanhang die de Kerk tot in de twintigste eeuw had, eerder op een sociaal gedragspatroon gebaseerd was, dan op een diep geloof.
Maar nogmaals: dit zijn patronen en geen beslissingen van individuele personen. Niet iedereen die salarisverhoging krijgt, loopt de Kerk uit.
Wat ik in het betoog van Frank Bosman miste was dat de Kerk al tientallen jaren haar positie ten opzichte van die veranderde maatschappij aan het bepalen is. De media in Nederland, ook de katholieke, besteden er trouwens ook weinig aandacht aan. Een belangrijke manifestatie in Parijs leverde slechts een kort bericht op. Kruispunt TV komt donderdag met Tafeltje Dekje. Hopelijk doet het Katholiek Nieuwsblad er nog iets aan. Over de dorpsrel bij de Vereniging voor Latijnse Liturgie weten we nu wel genoeg.
