Oostenrijkse toestanden

Een paar weken geleden zorgde een monstrans in Oostenrijk voor opschudding. Katholieknederland.nl berichtte hierover Mijn eerste indruk was dat het inderdaad een vreemde manier van uitstellen van het H. Sacrament was. Het bisdom Linz verwijderde de foto schielijk van zijn website na boze reacties van bisschoppen en van het Vaticaan. Op fora zoals en.gloria.tv konden anderen hun gram kwijt over de ‘döner-sekte’ met hun pitabrood in grilltang.

Het brood dat werd getoond – een zogeheten Fladenbrot – voldeed blijkbaar niet aan de voorschriften waaraan een hostie moet voldoen en ook aan een monstrans worden bepaalde eisen gesteld, als tenminste nog geldt wat er in mijn oude ‘Katholieke encyclopedie’ uit 1955 staat. De monstrans

bestaat uit een voet en een krans die de lunula bevat: een rechtstaande dubbele ring waarin de H. Hostie kan bevestigd worden. Monstrans en lunula moeten gewijd zijn; de lunula moet bovendien van goud of minstens verguld zijn; voor de monstrans is alleen een waardig materiaal voorgeschreven.

Eerlijk gezegd was mijn eerste indruk toen ik de foto zag er ook een van een bakker die net met een tang een stuk brood uit de oven heeft gehaald. Zou de miswijn ook per jerrycan worden aangevoerd, dacht ik nog even, maar dat veronderstelt kwade bedoelingen van degene die het ritueel uitvoerde. De website Kreuz.net, die zich tegen de Pius X-broederschap aanschurkt, spreekt van een parodie in het schandaalbisdom Linz waar een sacraments-parodie zou zijn opgevoerd.

Die uitspraken laat ik maar voor rekening van Kreuz.net, maar het bericht bevat verder wel interessante informatie. Deken Helmut Part, de man die de omstreden monstrans droeg, zou namelijk ook een van de dekens zijn die zich tegen de benoeming van Gerhard Wagner tot hulpbisschop van Linz had verzet. Wagner zou gezegd hebben dat de orkaan Katrina New Orleans verwoest heeft vanwege het losbandige leven van haar inwoners en homoseksualiteit zou volgens hem een ziekte zijn. Onder druk van protesten zag Wagner van zijn benoeming af.

Het lijkt erop dat degenen die achter Wagner stonden nu een gelegenheid zagen om terug te slaan. Bisschop Schwartz van Linz liet op de website van zijn bisdom weten dat er feitelijk niets is gebeurd wat niet door de beugel kon. Maar hij vindt ook dat een viering nooit aanstoot mag geven en dat deed deze viering wel. Hij weet dat er gebedsgroepen zijn die het Fladenbrot gebruiken, maar in onze cultuur is het nu eenmaal niet gebruikelijk om dit ook te doen bij het uitstelling van het H. Sacrament.

Wat de bedoelingen van deken Part waren, heb ik niet kunnen achterhalen, maar ik heb wel een vermoeden. Onder meer in kringen van de 8 mei-beweging kwam het voor dat tijdens vieringen brood werd gedeeld dat niet op een hostie leek. Blijkbaar is er in Oostenrijk een proces van polarisatie aan de gang. Enerzijds zijn er mensen die net als veertig jaar geleden in Nederland de liturgie meer tot haar essentie willen terugbrengen. Tijdens het Laatste Avondmaal zat het brood toch ook niet in een gouden broodtrommel? En daartegenover de mensen die vinden dat je straks het verschil tussen de eucharistie en een koffietafel niet meer ziet. De curieuze foto van de vreemde monstrans is dan geen incident, maar het topje van een ijsberg aan conflicten binnen de Oostenrijkse kerk.

Wegkijken

Zembla had het afgelopen zondag over ontucht in de kerk. Uit de uitzending bleek dat er te weinig zicht is op het probleem, aldus een bericht op www.katholieknederland.nl.

Ik vraag me af of dat gebrek aan inzicht in de omvang van het probleem zich tot de kerken beperkt. De Bossche badmeester Benno L. was al jaren omgeven met geruchten over kindermisbruik, maar pas onlangs kwam er helderheid in de zaak. Al die jaren had niemand het aangedurfd om onder ogen te zien wat er aan de hand was.

Dat alleen de kerken wegkijken bij dit soort zaken is op zijn minst een eenzijdige voorstelling van zaken.

Kerk zijn op het web? Boele Ytsma, Internetcommunity

‘Internetdominee’ Boele Ytsma:
De kerk ligt niet voorop als het gaat om het gebruik van internet. Merkt vooral angst. Waarschijnlijk vanwege het anarchistisch karakter. Elke goeroe kan zijn boodschap kwijt. Er zit geen filter van een redactie of uitgever tussen. Wel achteraf door een ongedefinieerde lezersgroep. Dit kan foutieve beeldvorming en informatie in de hand werken.

Internet is een sociaal medium. Vroeger was het voornamelijk eenrichtingsverkeer. Nu twitteren en bloggen we. Dat interactieve gebruik noemen we Web 2.0: zenders zijn ontvangers geworden en omgekeerd. Dat is het meest revolutionaire aan internet. ‘Delen’ is het centrale begrip.

Het anarchistisch karakter van internet heeft de verzuilde samenleving vernietigd. Elk klassiek instituut verkeert in crisis. Doktoren krijgen steeds meer patiënten die hun diagnose al hebben gesteld. Iets dergelijks ervaren pastores.

Dankzij de krant kon de zuil ontstaan: de krant schreef voor wat je moest denken. Maar het sociale karakter van internet heeft ook een nieuwe samenleving doen ontstaan. De groep of de zuil staat niet meer centraal, maar de individuele mens. Banden zijn losser en de leden bepalen de kleur van de groep.

Gemeenschappen zijn van alle tijden. Maar die komen nu anders tot stand. Delen is het kernwoord van Web 2.0. Mensen maken deel uit van verschillende gemeenschappen die elkaar soms niet meer overlappen: het is meer een netwerk geworden.

Wat betekent dit voor kerk en samenleving. Je moet niet naar internet kijken en de communities als virtuele tempels bekijken. De communities hangen samen met de netwerksamenleving. Daardoor voelen oudere generaties de samenleving als chaotisch. Jongeren zijn het gewend.

1. Kerken zouden vriendengroepen op hyves of zo moeten maken. Groepen van mensen die je vertrouwt. Zo laat je zien wat je sociaal kapitaal is. Religieuze groepen kunnen een voorbeeld zijn, want in religie draait het nu juist om vertrouwen. Zo kunnen we door dat anarchisme heenbreken. Als cirkels van vertrouwen.

2. Door online en offline te verbinden: internet is geen wereld die op zichzelf staat. Contact via internet leidt vaak ook tot ontmoeting in het echte leven. Kerkzijn heeft fysieke knooppunten nodig: sacrale gebouwen en gemeenschap. Als pastores online contacten leggen, wordt zondags het offline contact misschien makkelijker.

3. Wees zelf verbinder in de netwerksamenleving. Gebruik internet hiervoor. Maar vergeet niet dat het om echte mensen zijn die blij elkaar komen: het gaat om de mensen. ‘Virtueel contact’ is daarom eigenlijk een verkeerde uitdrukking. Het gaat om mensen die vertrouwen en verbinden.

Paulus reisde rond van knooppunt naar knooppunt: hij reisde naar havensteden en schreef brieven om die gemeenschappen te verbinden. “What would Paul do? He would twitter”

Religie in het publieke domein

Vredig plaatste Rein Zunderdorp, voorzitter van het Humanistisch Verbond, zijn verbond naast de religies om samen in debat te gaan en de samenleving vooruit te helpen. Religies die hij zag als ‘een belangrijk stuk erfgoed’. Zo leek het symposium ‘Religie in het publieke domein’, dat het CDjA op zaterdag 6 juni organiseerde, met een sisser af te lopen. Religie mocht dus zelfs van het Humanistisch verbond een rol spelen in de publieke ruimte en hoefde zich dus niet achter de voordeur terug te trekken.

Zunderdorp had aan het eind van zijn bijdrage nog wel twee kritische kanttekeningen. Een daarvan was dat religie ‘geen rem mocht zijn op de moderniteit’. Bijvoorbeeld door te verbieden dat winkels op zondag open zijn en door embryoselectie en euthanasie te verbieden. Dat leek teveel op een christelijke sharia.

Zijn opponent Sophie van Bijsterveld, lid van de Eerste Kamer voor het CDA, tilde niet zo zwaar aan die opmerking. Ze was het er ‘niet helemaal mee eens’. Maar het publiek, voornamelijk bestaande uit CDA-jongeren, was het er helemaal niet mee eens. Een vragenstelster merkte op dat Zunderdorp met een beroep op de ‘moderniteit’ de christenen van het debat over veel wezenlijke onderwerpen had uitgesloten en kreeg massale bijval.

Gevolg was dat het slotdebat toch nog ergens over ging: over de vraag naar de beschermwaardigheid van het leven en de autonomie van de mens. Zunderdorp vond dat het humanisme mensen zelf de keuze laat om over te gaan tot euthanasie, abortus of embryoselectie. Daaruit bleek dat het kleine puntje dat hij nog aan het einde van zijn betoog noemde in feite een wezenlijk verschil uitmaakt. Humanisme en christendom liggen op een aantal punten ver uit elkaar en de christen-democratische jongeren verwachten van hun partij een duidelijk standpunt.

Dat bleek ook toen eerder op de dag CDA-Eerste Kamerlid Jan-Jacob van Dijk zijn gehoor niet helemaal leek te overtuigen. Voor een buitenstaander was de discussie niet helemaal te volgen omdat het over een stuk ging waarin de jongeren kennelijk hadden aangedrongen op een duidelijker christelijk profiel van het CDA en op een duidelijker houding tegenover de islam. Dat deed Afshin Ellian in zijn bijdrage trouwens ook en hij waarschuwde dat anders Geert Wilders met die discussie aan de haal zou gaan.

De reacties op Van Dijk en Zunderdorp waren de meest boeiende van het overigens inhoudelijk diepgaande symposium. De CDA-jongeren slaagden erin om discussie los te maken en wie weet heeft die discussie zijn weerslag op te partij. Ze hebben de verhouding tussen humanisme en christendom verhelderd: pas toen de verschillen duidelijk waren, kon er een discussie op gang komen. Consensus is mooi, maar een teveel kan dodelijk zijn voor het debat, zo bleek maar weer.

Missionarissen en kolonialisme

In 1537 bepaalde paus Paulus III dat de oorspronkelijke inwoners van het pas ontdekte Amerika niet als slaven behandeld mochten worden, ook al waren ze niet tot het christendom bekeerd. Om die bekering te bereiken, ging men de godsdiensten en gebruiken van deze volkeren bestuderen. Niet alleen van de Amerikanen, maar bijvoorbeeld ook van de Chinezen. Missionarissen leerden Chinees en kleedden zich zelfs als Chinezen, zoals die hier afgebeelde Jezuïet Matteo Ricci (1552-1610).

Dat de missionarissen tot de twintigste eeuw geheel in dienst stonden van de koloniserende machten, klopt dus niet. Maar het is wel zo dat de kerstening alleen succes had in gebieden waar de machthebbers ook christenen waren: daarom is Latijns-Amerika wel katholiek en China niet.

En inderdaad leidde die verstrengeling met de macht ertoe dat in de twintigste eeuw missionarissen een radicale keus maakten voor de bevolking en niet voor de machthebbers. Daardoor ontstond de indruk dat de Kerk tot dan toe alleen maar de belangen van de koloniale staten had gediend, maar dat is nooit het geval geweest.

Lit.
Edward Norman, De rooms-katholieke kerk. Een geïllustreerde geschiedenis (Tielt 2007) Isbn 978 90 209 7165 1
Nico van den Akker en Peter Nissen, Wegen en dwarswegen. Tweeduizend jaar christendom in hoofdlijnen (Amsterdam 1999) Isbn 90 5352 389 8