Oecumene naar de knoppen?

De Nederlandse katholieken weten veel te weinig van oecumene en het boek van kardinaal Kasper, Een rijke oogst, is een perfecte update om inzicht te krijgen in de huidige stand van zaken. Dat betoogde diaken Rob van Uden tijdens een studiemiddag van de Katholieke Vereniging voor Oecumene die op vrijdag 4 november in Utrecht werd gehouden.

Het boek is een overzicht van wat er sinds het Tweede Vaticaans Concilie allemaal bereikt is in de dialoog met de lutherse, calvinistische, anglicaanse en methodistische kerken. Dat is inderdaad indrukwekkend als je bedenkt dat deze kerken elkaar tot in de twintigste eeuw vooral verketterd hebben.

Op wezenlijke punten zijn ze nader tot elkaar gekomen. Bijvoorbeeld op het punt van de rechtvaardigingsleer, die eigenlijk de aanleiding was tot het ontstaan van de lutherse kerken. Luther stelde dat de mens alleen door de goddelijke genade gered kon worden; de rooms-katholieke kerk stelde daar tegenover dat dit gebeurt door de genade én door de goede werken die de mens verricht. Hierover werd in 1999 overeenstemming bereikt en dat is in het licht van de geschiedenis een spectaculaire doorbraak.

‘Een rijke oogst’ geeft een systematisch overzicht van wat er allemaal bereikt is in de dialoog tussen de rooms-katholieke kerk en de andere kerken – die eigenlijk niet zo mogen heten; een van de gevoelige punten die er nog liggen. Ook daar draait Kasper in zijn boek trouwens niet omheen: hij geeft ook een systematisch overzicht van wat er allemaal nog moet gebeuren.

Een gemakkelijk te lezen boek is het dan ook niet; het is meer een handboek dat punt voor punt opsomt hoe het met de oecumene dialoog staat. Maar toch is het allen al vanwege de conclusies de moeite waard om het te lezen. Het relativeert het idee dat de oecumene op dood spoor is gekomen. Dat lijkt zo omdat deze in Nederland er vooral in bestond dat katholieken en protestanten samen het avondmaal of de eucharistie gingen vieren. Maar daarover bestaat nu juist nog geen overeenstemming.

Dat is een pijnlijke zaak, maar het is nog pijnlijker dat onder Nederlandse katholieken het besef ontbreekt hoeveel er al bereikt is. Van Uden gaf daarvan een voorbeeld: tijdens een viering met katholieken en protestanten moest de dominee een stap terug doen tijdens het tafelgebed. Dat was voorbehouden aan de priester. Veel van de aanwezige Nederlandse katholieken waren geschokt. De Oosteuropeanen daarentegen waren diep onder de indruk: zij zagen dit gezamenlijk vieren juist als een stap vooruit. Dat relativeert het Nederlandse standpunt.

Het mag dan in de oecumene winter lijken, Van Uden zag tegelijk met de gevallen bladeren op de grond de knoppen aan de bomen die nieuwe bladeren gaan vormen. De oecumene is nog niet naar de knoppen.

Liturgisch misbruik in Tridenijnse tijden

Volgens Erwin Wolff is de ‘Novus ordo-mis’ misbruikgevoeliger dan de Tridentijnse. Dat is niet waar: liturgisch wanbegrip kan elke viering verknallen. Rond 1850 is het geklaag hierover in Nederland niet van de lucht. Tekenend was de pastoor die in de kerstnacht zich plat voorover ter aarde liet vallen omdat hij dit Goede-Vrijdagritueel zo mooi vond.

L.J. Rogier beschrijft dit in het boek ‘In vrijheid herboren’, dat in 1953 verscheen. Het ergste was dat het verschil tussen de Mis als godsdienstige handeling en een Mis als concertstuk op veel plaatsen was vervaagd. De muziekpraktijk van koren en orkesten had de religieuze praktijk geheel overwoekerd.

Zelf had hij nog de verhalen gehoord van ouderen die daar kleurrijk over konden vertellen: “…speciaal van de min of meer duurzame verbintenissen, op de veelal gemengde stedelijke kerkkoren ontstaan tussen leden van onderscheiden kunne en over derzelver minnelijk verkeer tot onder Hoogmis en Lof toe.”

Ben benieuwd of dergelijke misstanden ook aan de Catholica-kliksite worden gemeld.

De soep van Catholica

Een goed achtergrondartikel in Trouw over Catholica. Het zet het denken van mensen als Van Goor en Zwitser in perspectief. Maar ik denk niet dat de redenering opgaat voor Catholica als geheel.

Het heeft even geduurd voordat ik beide heren kon plaatsen. Mijn eerste kennismaking was een artikel van Tom Zwitser in het Katholiek Nieuwsblad dat erop neerkwam dat het Tweede Vaticaans Concilie niet geldig was omdat de modernistische bisschoppen de Heilige Geest buiten de deur hadden gehouden.

Onbegrijpelijk vond ik het dat een artikel dat blijk gaf van zo veel onwetendheid over de katholieke Kerk in het KN gepubliceerd werd. Daarbij was het artikel zo slecht geschreven dat alleen daarom al elk serieus blad het stuk zou hebben geweigerd.

Aanvankelijk dacht ik te maken te hebben met twee pubers die hun kennelijk nieuw verworven geloof uitdroegen met de bij hun leeftijd horende roekeloosheid en onredelijkheid. Ik was werkelijk verbaasd toen ik vernam dat de beide heren al lang volwassen waren. In jaren dan.

Zonder het waarschijnlijk zelf te beseffen waren ze gaan staan in een een anti-democratische traditie van xenofobie en machismo, terugverlangend naar een Heilig Rooms Rijk dat nooit bestaan heeft.

Van een dergelijke onnadenkendheid kun je andere auteurs van Catholica niet beschuldigen. Het zou jammer zijn wanneer die indruk zou ontstaan door het artikel in Trouw. Catholica is een pittige conservatieve soep, waar tot voor kort enkele onverteerbare stukken in ronddreven. Ik hoop dat die er nu uitgevist zijn.

Doodstraf na oneerlijk proces in Texas

De Gemeenschap van Sant’Egidio heeft de Texaanse gouverneur Rick Parry opgeroepen om het doodvonnis tegen de 38-jarige Mexicaan Humberto ‘Tito’ Leal jr. niet te laten voltrekken. De executie moet plaatsvinden op 7 juli 2011. Leal werd schuldig bevonden aan moord.

Mensenrechtenorganisaties hebben geprotesteerd tegen het vonnis, onder meer omdat Leal onvoldoende rechtsbijstand heeft gekregen. Als Mexicaans staatsburger had hij recht op bijstand van het Mexicaans consulaat.

In plaats daarvan werd hem een incompetente pro-deo advocaat toegewezen. De advocaat liet na om het zwakke bewijs tegen Leal te ontkrachten en een correct beeld te schetsen van zijn cliënt.

Informatie over de zaak is te vinden op www.humbertoleal.org. Via deze website kan ook een petitie worden ondertekend.

Sant’Egidio pleit al jaren voor afschaffing van de doodstraf. Op donderdag 7 juli  houdt de Sant’Egidiogemeenschap in Antwerpen samen met de organisatie ‘Vrienden van de gevangenen’ een gebedswake voor Humberto Leal. De wake vindt plaats in de Carolus Borromeuskerk aan het Concienceplein in Antwerpen. De wake begint om 20.00 uur.

De kerk van de 21ste eeuw.

Welke kerk is nu de kerk van de 21ste eeuw?

De tijd van de massale volkskerk is voorbij, de tijd dat je moest uitleggen waarom je niet naar de kerk ging. Nu moet je uitleggen waarom je wel naar de kerk gaat. Er heerst wantrouwen tegen instituten en vooral tegen de kerk. Daar staat tegenover dat een instituut ook steun en continuïteit geeft: geloven doe je niet alleen.

Er is een voortdurende vraag naar spiritualiteit, naar antwoorden op levensvragen. De vraag is hoe een instituut als de Kerk hier antwoord op moet geven. Hier tekende zich toch weer een begin van een tweedeling af: enerzijds werd erop gewezen dat een te sterk vasthouden aan regeltjes mensen afstoot, anderzijds werd de nadruk gelegd op het belang van duidelijkheid voor wat betreft de leer van de kerk.

Een gevaar waar herhaaldelijk op werd gewezen: een blik die te zeer naar binnen is gericht en op organisatorische zaken. Er heeft zich nog nooit iemand tot de kerk gewend omdat de parochie zo mooi gefuseerd. Als de kerk wil inspireren, dan zal dat zijn door het in de praktijk brengen van het Evangelie.

Katechese met pizza

Katechese met pizza werkt beter dan katechese zonder pizza. Dat is een uitspraak waar je iets mee kunt. In een prikkelende kop bijvoorbeeld.

Tijdens de publieksdag ‘Welke kerk in de 21ste eeuw’ benadrukte Jan Stuyt sj – pastoor en deken te Nijmegen en inderdaad een kleinzoon van de architect – het belang van katechese. Nederland behoort tot de landen waar het christendom uit de cultuur aan het verdwijnen is. Om te voorkomen dat de Kerk in Nederland 2050 niet haalt deed hij een aantal aanbevelingen.

Herontdek katechese. Tertullianus zei al: christenen worden gemaakt, niet geboren.

Bundel vitale krachten, durf saneren, maar biedt wel perspectief: het sluiten van een kerk zonder iets beters aan te bieden werkt niet.

Investeer in de kwaliteit van niet alleen de liturgie maar van de hele uitstraling van de kerk en de parochie. Van de muziek tot de website en het drukwerk. En zet de deur open. Letterlijk: te veel kerken zijn ook op zondagochtend alleen toegankelijk door een klein zijdeurtje.

En hoe zit het met die pizza? Katechese moet ook tot vorming van gemeenschap leiden. Dat gebeurt niet tijdens het leren, maar tijdens het samen eten.

Kortom: katechese moet opnieuw worden ontdekt.

De toekomst van de keuzekerk

Discussies over de toekomst van de kerk gingen er vroeger om of het een progressieve of een conservatieve kerk moest zijn. Een binnenkerkelijke discussie dus.

Dat is veranderd: de publieksdag ‘Welke kerk in de 21ste eeuw’ die de Theologische Faculteit van de Universiteit van Tilburg op 17 juni organiseert begint met een beschouwing over de veranderde positie van de kerk binnen de maatschappij.

Prof. dr. Staf Hellemans, hoogleraar godsdienstsociologie aan de Universiteit van Tilburg, plaatste de geschiedenis van de Kerk binnen de veranderingen binnen de maatschappij.

Na 1960 werd de kerk een keuzekerk. Men is niet meer gebonden aan één parochie, maar kiest voor een parochie waar men zich thuisvoelt. Dat verklaart volgens hem ook het succes van spirituele centra en nieuwe katholieke bewegingen. Er is een trend naar ‘event-katholicisme’, met als goed voorbeeld de Wereldjongerendagen.

Ziet Hellemans toekomst voor de Kerk? Voorzichtig formuleert hij dat hij de massale kerk van vroeger, maar ze moet wel proberen aantrekkelijk te zijn voor mensen die zoeken naar religie, want die mensen zullen er blijven.