De storm van het Calvijn-jaar is weer een beetje gaan liggen. We hebben allemaal onze C-factor bepaald (de mijne was 39) en de rest van het jaar kunnen we ons bezig houden met de vraag of Calvijn heeft bijgedragen aan de sombere inslag van het Nederlandse volk.
Daarbij zien we - met uitzondering van het Reformatorisch Dagblad dat op zoek ging naar sporen van het calvinisme in Vlaanderen - over het hoofd dat de leer van Calvijn allereerst wortel schoot in Vlaanderen. De handelsmetropool Antwerpen was een smeltkroes van allerlei reformatorische stromingen en op een gegeven moment was de helft van de inwoners luthers of calvinistisch. Brugge was volgens een Spaanse spion erger dan Genève en in Gent heerste van 1578 tot 1584 een calvinistisch bewind dat probeerde alle sporen van het katholieke geloof uit te wissen.
De verovering door de Spanjaarden van Gent in 1584 maakte hier een eind aan en toen ook Antwerpen het jaar daarop in Spaanse handen kwam, was het afgelopen met het protestantisme in de Zuidelijke Nederlanden. Alleen al uit Gent vluchtten 15.000 protestanten - naar schatting een derde van de bevolking - naar de Noordelijke Nederlanden.
Onder de immigranten waren veel intellectuelen en ondernemers die zouden bijdragen aan de bloei van de Republiek. Bovendien had Holland zich doordat de strijd zich in Vlaanderen afspeelde goed kunnen voorbereiden op de strijd. Holland warmde zich aan het afgebrande huis van de buren, aldus een Vlaming uit die tijd die toen al goed de rol van underdog wist te spelen ten opzichte van de noorderburen.
Veel informatie over dit onderwerp is te vinden in het boek van Johan Decavele, De eerste protestanten in de Lage Landen. Geloof en heldenmoed (Leuven: Davidsfonds, 2004) Isbn 90-852610-0-7
woensdag 25 februari 2009
maandag 23 februari 2009
Carnaval
Lang geleden dat ik zo veel nonnen en paters op straat heb gezien. Het is dan ook carnaval. Vroeger verkleedde je je dan als boer (tenzij je boer was), maar tegenwoordig hebben de fantasie-uitdossingen de overhand. Waarom men soms kiest voor jolijt in een habijt weet ik niet.
In diverse kerken hebben afgelopen zondag voorgangers op de een of andere manier aandacht besteed aan carnaval. Dan bedoel ik niet de carnavalsmissen, maar de gewone vieringen.
Vroeger werd er vanaf de preekstoel hel en verdoemenis gepreekt over de carnavalvierders, maar tegenwoordig lijkt men bang dat de mensen weglopen als er geen aandacht aan wordt besteed. Dames en heren voorgangers: dat hoeft niet hoor. Durf het volgend jaar nu eens aan om het woord ‘carnaval’ niet te noemen. Wedden dat er niemand boos wordt?
In diverse kerken hebben afgelopen zondag voorgangers op de een of andere manier aandacht besteed aan carnaval. Dan bedoel ik niet de carnavalsmissen, maar de gewone vieringen.
Vroeger werd er vanaf de preekstoel hel en verdoemenis gepreekt over de carnavalvierders, maar tegenwoordig lijkt men bang dat de mensen weglopen als er geen aandacht aan wordt besteed. Dames en heren voorgangers: dat hoeft niet hoor. Durf het volgend jaar nu eens aan om het woord ‘carnaval’ niet te noemen. Wedden dat er niemand boos wordt?
vrijdag 20 februari 2009
Concilium voelt zich ongemakkelijk
Het internationaal theologisch tijdschrift Concilium heeft naar aanleiding van het opheffen van de excommunicatie door de rooms-katholieke Kerk van de bisschoppen van de Priesterbroederschap St. Pius X een verklaring uitgeven, waarin bestuur en redactie van het tijdschrift zeggen zich ‘zeer ongemakkelijk’ te voelen door deze opheffing.
Ze verklaren dat dit onder meer komt doordat “velen die in conflict leven met wat wordt gepresenteerd als de officiële leer geen luisterend oor vinden bij de hiërarchie van de rooms-katholieke kerk”.
Het is inderdaad vreemd dat theologen die van de officiële kerkelijke lijn afwijken het moeilijk hebben. Maar welbeschouwd is er nauwelijks ooit iemand van hen geëxcommuniceerd en die kans dat dat gebeurt is niet zo groot. “Benedictus is geen fan van excommunicatie” constateerde de Leuvense kerkrechtsgeleerde Rik Torfs al eerder.
Torfs voegde er wel aan toe dat hij de timing ‘zeer slecht’ vond en dat het een ‘zware fout’ van de paus was. Maar dat is niet alleen de zorg van kritische theologen.
Ze verklaren dat dit onder meer komt doordat “velen die in conflict leven met wat wordt gepresenteerd als de officiële leer geen luisterend oor vinden bij de hiërarchie van de rooms-katholieke kerk”.
Het is inderdaad vreemd dat theologen die van de officiële kerkelijke lijn afwijken het moeilijk hebben. Maar welbeschouwd is er nauwelijks ooit iemand van hen geëxcommuniceerd en die kans dat dat gebeurt is niet zo groot. “Benedictus is geen fan van excommunicatie” constateerde de Leuvense kerkrechtsgeleerde Rik Torfs al eerder.
Torfs voegde er wel aan toe dat hij de timing ‘zeer slecht’ vond en dat het een ‘zware fout’ van de paus was. Maar dat is niet alleen de zorg van kritische theologen.
maandag 16 februari 2009
Negen feesten en twee vergeten bisdommen
Het is feest dit jaar in Nederland en België. Een groot aantal bisdommen viert het feit dat ze 450 jaar geleden werden opgericht. De bisdommen ’s-Hertogenbosch, Haarlem-Amsterdam, Roermond, Gent, Brugge, Antwerpen, Namen en het aartsbisdom Mechelen-Brussel zullen dit gedenken met diverse activiteiten.
Over festiviteiten in Groningen-Leeuwarden heb ik nog niets gevonden, maar misschien komt dat nog. In 1559 werden namelijk zowel het bisdom Groningen als het bisdom Leeuwarden opgericht. Het is dus eigenlijk dubbel feest in het Noorden.
In België heeft het jubileum van het aartsbisdom trouwens al tot een relletje geleid: er was in het Vlaamse gedeelte informatie over het jubileum in het Frans verspreid en dat leidde onder meer tot protesten van enkele priesters.
Maar dit is niets vergeleken met de commotie die er in 1559 ontstond toen paus Paulus IV de bul Super universitas uitvaardigde. Die voorzag in de oprichting van twee nieuwe kerkprovincies met in totaal vijftien bisdommen in de Nederlanden: naast Mechelen werden ook Kamerijk (Cambrai, tegenwoordig maakt het deel uit van Frankrijk dus deze plaats laten we voor het gemak buiten beschouwing) en Utrecht plaatsen waar een aartsbisschop zetelde. Maar het zou nog jaren duren voordat de nieuwe bisschopszetels daadwerkelijk bezet zouden worden.
Eerst moesten de grenzen worden vastgesteld. Vervolgens was de vraag hoe die nieuwe bisdommen bekostigd moesten worden. De Lage Landen hadden er tot dan toe zes geteld. De nieuwe bisschoppen zouden daarom abt van een klooster worden, zodat ze konden profiteren van de inkomsten van dat klooster.
Zo kreeg de bisschop van Antwerpen de cisterciënzerabdij van Sint-Bernardus bij Hemiksem toegewezen. Maar de paters wisten zijn benoeming tot abt ruim tien jaar tegen te houden en het zou nog tot 1636 duren voordat ze hun verzet opgaven.
Het duurde dus tot rond 1570 voordat de bestuurlijke hervorming van de Kerk in de Lage Landen zijn beslag had gekregen. Maar toen was inmiddels de Tachtigjarige Oorlog begonnen. Weldra zouden alle zetels van de bisdommen in de Noordelijke Nederlanden vacant raken en het zou nog eeuwen duren voordat die bisdommen weer opgericht konden worden.
Twee plaatsen kunnen helaas niet meedoen in de festiviteiten: de bisdommen Middelburg en Deventer zijn nooit heropgericht.
Over festiviteiten in Groningen-Leeuwarden heb ik nog niets gevonden, maar misschien komt dat nog. In 1559 werden namelijk zowel het bisdom Groningen als het bisdom Leeuwarden opgericht. Het is dus eigenlijk dubbel feest in het Noorden.
In België heeft het jubileum van het aartsbisdom trouwens al tot een relletje geleid: er was in het Vlaamse gedeelte informatie over het jubileum in het Frans verspreid en dat leidde onder meer tot protesten van enkele priesters.
Maar dit is niets vergeleken met de commotie die er in 1559 ontstond toen paus Paulus IV de bul Super universitas uitvaardigde. Die voorzag in de oprichting van twee nieuwe kerkprovincies met in totaal vijftien bisdommen in de Nederlanden: naast Mechelen werden ook Kamerijk (Cambrai, tegenwoordig maakt het deel uit van Frankrijk dus deze plaats laten we voor het gemak buiten beschouwing) en Utrecht plaatsen waar een aartsbisschop zetelde. Maar het zou nog jaren duren voordat de nieuwe bisschopszetels daadwerkelijk bezet zouden worden.
Eerst moesten de grenzen worden vastgesteld. Vervolgens was de vraag hoe die nieuwe bisdommen bekostigd moesten worden. De Lage Landen hadden er tot dan toe zes geteld. De nieuwe bisschoppen zouden daarom abt van een klooster worden, zodat ze konden profiteren van de inkomsten van dat klooster.
Zo kreeg de bisschop van Antwerpen de cisterciënzerabdij van Sint-Bernardus bij Hemiksem toegewezen. Maar de paters wisten zijn benoeming tot abt ruim tien jaar tegen te houden en het zou nog tot 1636 duren voordat ze hun verzet opgaven.
Het duurde dus tot rond 1570 voordat de bestuurlijke hervorming van de Kerk in de Lage Landen zijn beslag had gekregen. Maar toen was inmiddels de Tachtigjarige Oorlog begonnen. Weldra zouden alle zetels van de bisdommen in de Noordelijke Nederlanden vacant raken en het zou nog eeuwen duren voordat die bisdommen weer opgericht konden worden.
Twee plaatsen kunnen helaas niet meedoen in de festiviteiten: de bisdommen Middelburg en Deventer zijn nooit heropgericht.
vrijdag 13 februari 2009
Hoeveel is veel?
“Veel Oostenrijkers hebben de afgelopen weken hun lidmaatschap van de katholieke kerk”, aldus RTL Nieuws. Hoeveel is veel, vraag je je dan af. In de kop boven het artikel wordt zelfs het woord ‘massaal’ gebuikt.
Volgens de Oostenrijkse omroep ORF gaat het in het aartsbisdom Salzburg alleen al om een honderdtal katholieken. Dat zijn voornamelijk mensen die hun kerkbijdrage niet meer betalen. Het weigeren van die bijdrage blijkt trouwens ook als drukmiddel te worden gebruikt. Die Presse meldt dat de schattingen in de honderden lopen.
Het zijn er in ieder geval meer dan de tientallen Nederlandse katholieken die hebben bedankt. De totale kerkbijdrage in Oostenrijk is trouwens 386 miljoen euro. Dát noem ik nou veel.
Volgens de Oostenrijkse omroep ORF gaat het in het aartsbisdom Salzburg alleen al om een honderdtal katholieken. Dat zijn voornamelijk mensen die hun kerkbijdrage niet meer betalen. Het weigeren van die bijdrage blijkt trouwens ook als drukmiddel te worden gebruikt. Die Presse meldt dat de schattingen in de honderden lopen.
Het zijn er in ieder geval meer dan de tientallen Nederlandse katholieken die hebben bedankt. De totale kerkbijdrage in Oostenrijk is trouwens 386 miljoen euro. Dát noem ik nou veel.
woensdag 11 februari 2009
Broederschap Pius X als verloren zoon
Nu iedereen over de paus heenvalt vanwege zijn aanpak van de terugkeer in de Kerk van de broederschap Pius X wordt het tijd voor een ander geluid. Journalist Anton de Wit merkte het al eerder op: “Nu ís de Heilige Vader eens een keertje mild, is het wéér niet goed.”
Bisschop Pier Giacomo Grampa van Lugano bracht tegenover Zenit de parabel van de verloren zoon onder de aandacht. Hij vindt dat we ons niet moeten opstellen als de oudste zoon, die niet kan hebben dat zijn vader zijn losbandige broer weer in genade aanneemt.
De vergelijking gaat in zoverre mank dat in het geval van de Pius-broederschap de vader de zoon uitnodigt om weer naar huis te komen en staat het niet vast dat de zoon zijn losbandige leven wil opgeven. Ik denk dat het gemeste kalf voorlopig opgelucht kan ademhalen.
Bisschop Pier Giacomo Grampa van Lugano bracht tegenover Zenit de parabel van de verloren zoon onder de aandacht. Hij vindt dat we ons niet moeten opstellen als de oudste zoon, die niet kan hebben dat zijn vader zijn losbandige broer weer in genade aanneemt.
De vergelijking gaat in zoverre mank dat in het geval van de Pius-broederschap de vader de zoon uitnodigt om weer naar huis te komen en staat het niet vast dat de zoon zijn losbandige leven wil opgeven. Ik denk dat het gemeste kalf voorlopig opgelucht kan ademhalen.
woensdag 4 februari 2009
Pius X en het integralisme: een vergeten hoofdstuk
Aanhangers van mgr. Lefebvre hebben zich verenigd in een ‘Priesterbroederschap’ die de naam draagt van paus Pius X. Bij die naam denk ik aan liturgische hervormingen, maar ook aan zijn encycliek ‘Pascendi’ uit 1907 waarin hij het modernisme veroordeelde.
Wat ik daarvan moet denken weet ik niet. Ik begrijp dat het modernisme stelt dat geloofswaarheden afhangen van de tijd waarin ze geformuleerd worden. Dat kan er natuurlijk toe leiden dat je concludeert dat geloof iets relatiefs is en dat het helemaal niets uitmaakt wat je gelooft. Van de andere kant was de encycliek bijvoorbeeld wel een rem op het historisch onderzoek van de bijbel.
Maar het gaat mij vooral om de reactie tegen het modernisme: het integralisme. Sommigen begonnen overal in de Kerk modernisme te zien en trokken er met veel fanatisme tegen ten strijde. Het waren vooral katholieken die moeite hadden met de voorganger van Pius, Leo XIII. Die had met de encycliek ‘Rerum novarum’ de vorming van een katholieke arbeidersbeweging mogelijk gemaakt en hij had toenadering gezocht tot liberale regeringen en tot de anglicaanse, protestantse en orthodoxe kerken.
De integralisten probeerden Pius X voor hun karretje te spannen en prezen zijn ‘heilige onverdraagzaamheid’ – een term die beslist niet van hem afkomstig is – en maakten iedereen verdacht die in hun ogen modernistische ideeën aanhing. Omdat de integralisten aanhang hadden tot in het Vaticaan leidde hun gekonkel tot een crisis in de Kerk. Die episode is nu min of meer vergeten, maar de historicus L.J. Rogier besteedt er in zijn boek ‘Katholieke herleving, Geschiedenis van Katholiek Nederland’ uit 1956 nog uitgebreid aandacht aan. Hij constateert onder meer dat nogal wat Nederlandse integralisten in later fascistoïde partijtjes terecht zijn gekomen.
Helemaal gaat de vergelijking tussen de integralisten van vroeger en de aanhangers van Levebvre van nu natuurlijk niet op. Er zullen best wat mensen tussen zitten die gewoon meer wierook en Latijn in de mis willen hebben. Maar beide groepen deden hun uiterste best om de klok terug te draaien en zich in te graven tegen liberalen, democraten en andersdenkenden in het algemeen.
Pius X heeft wel geschriften van integralisten verboden, maar trad verder niet tegen ze op. Dat gebeurde pas toen er in 1914 een nieuwe paus was gekozen. Rogier vertelt dat er gezegd wordt dat hij een brief aan Pius X op zijn bureau vond. Hij maakte hem open en een aanklacht wegens modernisme te zijn tegen kardinaal Della Chiesa. Dat was hij zelf. Binnen twee maanden verscheen een encycliek waarin het integralisme werd veroordeeld door de nieuwe paus. De naam die hij had aangenomen: Benedictus XV.
Wat ik daarvan moet denken weet ik niet. Ik begrijp dat het modernisme stelt dat geloofswaarheden afhangen van de tijd waarin ze geformuleerd worden. Dat kan er natuurlijk toe leiden dat je concludeert dat geloof iets relatiefs is en dat het helemaal niets uitmaakt wat je gelooft. Van de andere kant was de encycliek bijvoorbeeld wel een rem op het historisch onderzoek van de bijbel.
Maar het gaat mij vooral om de reactie tegen het modernisme: het integralisme. Sommigen begonnen overal in de Kerk modernisme te zien en trokken er met veel fanatisme tegen ten strijde. Het waren vooral katholieken die moeite hadden met de voorganger van Pius, Leo XIII. Die had met de encycliek ‘Rerum novarum’ de vorming van een katholieke arbeidersbeweging mogelijk gemaakt en hij had toenadering gezocht tot liberale regeringen en tot de anglicaanse, protestantse en orthodoxe kerken.
De integralisten probeerden Pius X voor hun karretje te spannen en prezen zijn ‘heilige onverdraagzaamheid’ – een term die beslist niet van hem afkomstig is – en maakten iedereen verdacht die in hun ogen modernistische ideeën aanhing. Omdat de integralisten aanhang hadden tot in het Vaticaan leidde hun gekonkel tot een crisis in de Kerk. Die episode is nu min of meer vergeten, maar de historicus L.J. Rogier besteedt er in zijn boek ‘Katholieke herleving, Geschiedenis van Katholiek Nederland’ uit 1956 nog uitgebreid aandacht aan. Hij constateert onder meer dat nogal wat Nederlandse integralisten in later fascistoïde partijtjes terecht zijn gekomen.
Helemaal gaat de vergelijking tussen de integralisten van vroeger en de aanhangers van Levebvre van nu natuurlijk niet op. Er zullen best wat mensen tussen zitten die gewoon meer wierook en Latijn in de mis willen hebben. Maar beide groepen deden hun uiterste best om de klok terug te draaien en zich in te graven tegen liberalen, democraten en andersdenkenden in het algemeen.
Pius X heeft wel geschriften van integralisten verboden, maar trad verder niet tegen ze op. Dat gebeurde pas toen er in 1914 een nieuwe paus was gekozen. Rogier vertelt dat er gezegd wordt dat hij een brief aan Pius X op zijn bureau vond. Hij maakte hem open en een aanklacht wegens modernisme te zijn tegen kardinaal Della Chiesa. Dat was hij zelf. Binnen twee maanden verscheen een encycliek waarin het integralisme werd veroordeeld door de nieuwe paus. De naam die hij had aangenomen: Benedictus XV.
maandag 2 februari 2009
Broederschap zaait verdeeldheid
De reacties op het opheffen van de excommunicatie van de Pius X-broederschap tonen een toenemende verdeeldheid. In Trouwvan afgelopen zaterdag kondigt Jean-Pierre Wils aan dat hij de rooms-katholieke kerk verlaat uit protest tegen deze maatregel. Hij wil zich niet meer met “anti-moderne, anti-plurale en totalitaire van de kerk” associëren schrijft hij in zijn afscheidsbrief.
Op dezelfde pagina legt de theoloog Paul van Geest uit dat Benedictus de excommunicatie juist heeft opgeheven omdat hij “diverse stromingen in de kerk kan aanvaarden”. De paus is een kenner van de vroegste geschiedenis van het christendom en hij weet hoe pluriform de Kerk toen was, aldus Van Geest.
Dat het om een moeilijke kwestie gaat, is te zien op de website van Trouw Meer. Daar kun je stemmen over de stelling:
Voor zover ik begrijp wat er aan de hand is, is Williamson nog steeds ‘uit zijn ambt gezet’. Het geeft aan hoe moeilijk het is om greep te krijgen op de zaak.
In dat soort gevallen verwijs ik graag naar de Amerikaanse Vaticaan-kenner John L. Allen die altijd een deskundig en afgewogen oordeel geeft. Dit keer is dit oordeel ongewoon vernietigend voor het Vaticaan. Over de maatregel zelf velt hij geen oordeel, wel over de manier waarop deze werd bekendgemaakt. “De manier waarop deze maatregel is bekendgemaakt, is een kolossale blunder die ronduit moeilijk te begrijpen of te verontschuldigen valt (...) Het Vaticaan heeft onder Benedictus XVI nog steeds de lessen van Regensburg niet geleerd. De verschrikkelijke ironie van deze rampen is dat ze koren op de molen zijn van mensen die vijandig staat tegenover de paus of de kerk, die nu kunnen kakelen van ‘ik had het altijd al gezegd’, terwijl ze het hardst aankomen bij degenen die geneigd zijn een welwillende houding aan te nemen. Als dit zo doorgaat dan zouden er best wel eens weinig mensen kunnen overblijven in de tweede categorie om je druk over te maken.”
Volgens Allen had het Vaticaan een persconferentie moeten beleggen om het opheffen van de excommunicatie uit te leggen en journalisten de gelegenheid te geven vragen te stellen. Er hoeft dus geen spin doctor te worden toegevoegd aan de pauselijke huishouding, maar een beetje meer aandacht voor de manier waarop gevoelige kwesties worden gepresenteerd, kan geen kwaad, zoals ik al eerder opmerkte.
Op dezelfde pagina legt de theoloog Paul van Geest uit dat Benedictus de excommunicatie juist heeft opgeheven omdat hij “diverse stromingen in de kerk kan aanvaarden”. De paus is een kenner van de vroegste geschiedenis van het christendom en hij weet hoe pluriform de Kerk toen was, aldus Van Geest.
Dat het om een moeilijke kwestie gaat, is te zien op de website van Trouw Meer. Daar kun je stemmen over de stelling:
De rehabilitatie van bisschop Williamson door de paus is een ongelooflijke misstap. Een bisschop die de holocaust ontkent zou uit zijn ambt moeten gezet.
Voor zover ik begrijp wat er aan de hand is, is Williamson nog steeds ‘uit zijn ambt gezet’. Het geeft aan hoe moeilijk het is om greep te krijgen op de zaak.
In dat soort gevallen verwijs ik graag naar de Amerikaanse Vaticaan-kenner John L. Allen die altijd een deskundig en afgewogen oordeel geeft. Dit keer is dit oordeel ongewoon vernietigend voor het Vaticaan. Over de maatregel zelf velt hij geen oordeel, wel over de manier waarop deze werd bekendgemaakt. “De manier waarop deze maatregel is bekendgemaakt, is een kolossale blunder die ronduit moeilijk te begrijpen of te verontschuldigen valt (...) Het Vaticaan heeft onder Benedictus XVI nog steeds de lessen van Regensburg niet geleerd. De verschrikkelijke ironie van deze rampen is dat ze koren op de molen zijn van mensen die vijandig staat tegenover de paus of de kerk, die nu kunnen kakelen van ‘ik had het altijd al gezegd’, terwijl ze het hardst aankomen bij degenen die geneigd zijn een welwillende houding aan te nemen. Als dit zo doorgaat dan zouden er best wel eens weinig mensen kunnen overblijven in de tweede categorie om je druk over te maken.”
Volgens Allen had het Vaticaan een persconferentie moeten beleggen om het opheffen van de excommunicatie uit te leggen en journalisten de gelegenheid te geven vragen te stellen. Er hoeft dus geen spin doctor te worden toegevoegd aan de pauselijke huishouding, maar een beetje meer aandacht voor de manier waarop gevoelige kwesties worden gepresenteerd, kan geen kwaad, zoals ik al eerder opmerkte.
Abonneren op:
Posts (Atom)